Natuur, de leermeesteres van de kunst
Deze spreuk vormt een belangrijke leidraad in de activiteiten van het project Bee Heroes. Via verwondering en schoonheid willen we mensen bewustmaken van de bijensterfte en tot nadenken en handelen aanzetten. De belangrijkste thema’s zijn natuur, ecologie, biodiversiteit, voedsel(beleid) en de bijensterfte. De wereldwijd actuele sterfte van de (honing)bij is exemplarisch voor veel andere problemen en wellicht kunnen die gezamenlijk wel geschaard worden onder een al lang gaande maatschappelijke verwijdering van de natuur - om ons heen en in ons. Het denk en doe karakter in Bee Heroes maakt het tot een project dat voor een deel functioneert als research lab. Samen met de betrokkenen in de verschillende projectonderdelen doen ook wij onderzoek naar het fenomeen van de bijensterfte en ontwikkelen onze ideeën hieromtrent.
De (honing)bij vormt in het project een concreet voorbeeld van een probleem waar we samen iets aan willen doen. Binnen onze meer reflexieve activiteiten fungeert de bij als narratieve kapstok, als een spreekwoordelijke kanarie in de kolenmijn. Door denken en (samen) doen willen we op een positieve en constructieve wijze strijd leveren tegen ‘the powers that be’, de instituten waarvan wij denken dat ze aan verandering toe zijn, zoals de reguliere intensieve bijenteelt en grootschalige mono-landbouw. Zonder individuen te veroordelen willen we het gesprek aangaan en lokaal dingen ten goede veranderen.
Ook al tonen we binnen Bee Heroes doorgaans geen kunst met de hoofdletter K, we fungeren als project in opdracht van de Stichting Kunstfort bij Vijfhuizen wel als fysieke en mentale plek waar maatschappelijke vraagstukken aan bod komen, en waar via schoonheid in de natuur en soms ook via kunst, mensen langdurig bij het onderwerp betrokken worden. Onze hoofddoelen zijn het genereren van een mentaliteitsverandering omtrent onze relatie tot de natuur; het stimuleren van bij vriendelijk(er) (koop)gedrag en het meer toelaten van natuurlijke processen (en dus ook het ongrijpbare) in ons dagelijks leven.
Een belangrijk projectonderdeel vormen de bijenbloemenvelden- en terreinen. Samen met vrijwilligers beheren en onderhouden we op ecologische wijze meer dan een halve hectare drachtgebied (dracht verwijst naar alle bloemen waar voor insecten bruikbaar stuifmeel en nectar in zit). In ons kleine veld (750 m2) op steenworp afstand van het Kunstfort bijvoorbeeld, vlogen afgelopen mei en juni elke ochtend tientallen prachtige hommelsoorten boven de klaprozen (zie onderaan de tekst een kort filmpje hiervan). Rijk aan voedzaam stuifmeel * vormt deze rode schone een belangrijke bloem voor de insecten. Met code 5 aan stuifmeel is ze een rijke voedselleverancier voor de bijenlarven. Het zaad van de klaproos is vaak jarenlang kiemkrachtig en de werkelijk prachtige zaaddoos zit vol pikzwarte, bijna onzichtbaar kleine zaadjes, bij ons bekend als het maanzaad op onze broodjes en onder meer hoofdingrediënt in het deegmengsel van Macowiec, een overheerlijk, traditioneel Pools Kerst en Paas gebak.
Wat de klaproos als bloem op en bij het militaire fort boeiend maakt is dat de bloem symbool staat voor de overleden soldaten tijdens de 1e en 2e Wereldoorlog. De bloedrode kleur van de klaproos herinnert ons aan de bloedige strijd en de zinloosheid ervan. Lang dachten de mensen dat de klaproos goed bloeide op plekken waar bloedvergieten waren geweest. Pas veel later kwamen ecologen erachter dat de rijke bloei van de klaproos op de historische slagvelden een gevolg was van de door de oorlog omgewoelde gronden. Bewerkte grond is ideaal voor klaproos zaad om te ontkiemen. Juist omdat het zo lang kiemkrachtig is kan het bij grondverstoring, na lang in slaaptoestand verkeerd te hebben, rijkelijk in de bloei schieten. Het is niet voor niks dat de klaproos in de Griekse mythologie het symbool van Hypnos is, de God van de slaap. Als attribuut droeg Hypnos de bloem parmantig in zijn haar. De in klaproos gehulde velden inspireerde de Canadese militaire arts en dichter John McCrae (1872-1918) in 1915 bovendien tot het beroemde gedicht ‘In Flanders field’.
De iconografie, associaties en symbolen van de klaproos zijn legio, en dan heeft de hedendaagse kunstenaar Zoro Feigl er ook nog een fantastisch kunstwerk over gemaakt. Zijn installatie, als laatste onderdeel in de serie ‘Flow’, heet ‘Poppy’. Zie hier zijn website voor een korte video van het werk.
* Stuifmeel is belangrijk voor de ontwikkeling van gezonde larven. Het zit boordevol vetten, vitamines en eiwitten die er voor zorgen dat de larven kunnen groeien.
