(Geen) Kunstfort honing
"Kan ik alvast 2 potjes van jullie lente honing reserveren?” “Ik wilde Kunstfort honing in het Fortrestaurant kopen, maar zag niks staan. Is het al uitverkocht?”
Aardig wat mensen hebben afgelopen jaar gevraagd waar ze onze Kunstfort honing konden krijgen. We moesten ze teleurstellen met het antwoord dat de potjes niet razendsnel waren uitverkocht, maar dat we überhaupt niks verkocht hadden. Maar waarom dan? Waren de honingetiketjes op, had de imker geen slingerlust of hadden onze bijen er in het jaar 2017 gewoon totaal geen zin an?
Imkeren
Zoals bij de meeste verschijnselen is ook hier de verklaring meerledig. De wijze van imkeren en de fysieke omstandigheden waaronder leefomgeving en klimaat spelen allemaal mee. Ik begin met inzoomen op de wijze van bijenhouden. Onze imker Ben imkert natuurvriendelijk. Dit betekent dat hij zo min mogelijk inbreuk pleegt op het natuurlijke ritme en gedrag van de bijen. Zo laat hij altijd voldoende honing voor de volken over en neemt alleen surplus af. Hij imkert per volk op 2 broedkamers en een deel van de honing blijft altijd voor de bijen, die hiervoor tenslotte hard gewerkt hebben. De uit de bloemen verzamelde nectar voorziet, eenmaal thuis omgetoverd tot honing, in het dagelijks eten en dient als voedselvoorraad voor de wintermaanden, als er niet meer uitgevlogen wordt. Ben laat altijd een substantieel deel van de honing rondom de broednesten zitten. Hij oogst alleen de honing van de 2e broedkamer raat; dat is de raat die als bovenste in de kast is geplaatst. Een eventueel tekort aan honingvoorraad vult hij met goede kwaliteit suikerwater aan. Het is niet zo dat de volken afgelopen lente en zomer helemaal geen honing geproduceerd hebben, het was alleen te weinig om af te nemen. We hadden hooguit een paar kilo in de twee volken. Dit zoete goedje hebben we dus niet geslingerd en is voor de volken gebleven.
Ben imkert ook op andere vlakken natuurvriendelijk. Zo knipt hij bijvoorbeeld niet een deel van de vleugeltjes van de koninginnen af (dit wordt in de reguliere imkerij veel gedaan om te voorkomen dat volken gaan zwermen). Verder slingert hij de honing zonder het te verwarmen. Alle vitamines, mineralen en antioxidanten zitten er zo nog in. Hij bestrijdt al 15 jaar geen varroamijt meer in zijn volken (ook niet bij zijn volken die hij in de Fruittuinen in Hoofddorp heeft staan). Af en toe gebruikt hij preventief wat etherische oliën in het suiker water, bv pepermunt, maar oxaalzuur of mierenzuur zet hij niet in.
De weergoden
Bijen vliegen in de lente vanaf 9 graden uit, op zoek naar dorstlessend water en voedzame nectar en stuifmeel. Onder deze temperatuur is het te koud voor ze en gaan de foerageerbijen de deur liever niet uit. We hebben sinds 2015 relatief slechte lentes en zomers gehad. Dat veroorzaakt naast minder foerageer activiteit * ook dat de darren (de mannetjesbijen) door de gure wind niet graag naar buiten gaan en als ze het weer toch durven te trotseren kunnen ze gehavend terugkeren zonder hun belangrijkste levensklus geklaard te hebben. Er heeft dan geen of een slechte bevruchting plaatsgehad, waardoor de koningin minder (gezonde) werkbij eitjes zal gaan leggen.
Het vele natte en winderige weer heeft er daarnaast waarschijnlijk mede voor gezorgd dat 1 de volken al een paar jaar humeurig is. De Griekse windgod Aeolus blijft een geduchte vijand in de polder. Niet alleen bij boer en burger, ook de bijen worden er niet vrolijk van en verspreiden hun slechte stemmingsbuitjes onder elkaar en zo wordt een humeurig maandje al snel een nieuwe modus vivendi in het volk. Ja, ook bijen kunnen het shagrijn hebben, en houden ... Een volk honingbijen vormt 1 organisme en functioneert in een geavanceerde vorm van interafhankelijkheid. Onze ‘boerenverstand’ theorie is dat een volk dat structureel moody is daar veel energie aan kwijtraakt en dat dit tekort zijn weerslag heeft op het goed functioneren van het volk. Dit kan dus mede zijn invloed hebben op de honingproductie.
Standaard weerfactoren spelen sowieso een rol. Zo produceren planten in de ochtend relatief veel nectar. Tussen tien en twee uur is er minder, maar wel weer heel erg geconcentreerd want dan is het minder waterrijke nectar, en tegen de avond stijgt het aanbod weer. De productie van nectar en de suikerconcentratie fluctueert dus met de weersomstandigheden mee. Bij droog, warm weer produceert de plant minder nectar, maar daar zitten wel meer suikers in dan bij regenachtig, koel weer. Oohh, complex samenspel der elementen.
Omgevingsfactoren
Andere factoren zijn de aanwezigheid van koolzaad in de Haarlemmermeer. Dit vormt een kleine deelverklaring, maar het is bekend onder imkers dat bijen van deze dracht sikkeneurig worden. En een slecht gemoed doet een gezonde voedselproductie zelden goed … Verder hebben we de pesticidenuitstoot van de sierbollentelers en andere boeren. Hier zal door onze bijen niet zozeer direct op gefoerageerd worden, maar de kwalijke gevolgen ervan, op onder meer de waterkwaliteit in de omgeving, heeft wel een negatieve impact op de gezondheid van de volken. Dan is er natuurlijk de kerosine uitstoot van de vliegtuigen en zijn er de elektrische masten in de omgeving, die met de nieuwe generatie masten uit 2016 in aantal bovendien ook nog enorm zijn toegenomen. De elektrische straling heeft op bijenvolken, die een heel sensitief wezen vormen, geen positief effect. Hoe kwalijk het effect ervan exact is, daar wordt nog onderzoek naar gedaan.
Verder is er natuurlijk de aanwezigheid van de drachtplanten **. Het is belangrijk, hoe open kan een deur zijn .., dat er voldoende en gezond voedsel in de omgeving aanwezig is (honingbijen foerageren tot maximaal 5 km afstand van de kasten) en dat het voedsel goed over de drie seizoenen verdeeld is (de wintermaanden blijven de volken zoals al duidelijk was lekker binnen). In juli is er sowieso minder dracht in de natuur aanwezig, maar dit is in de polder nog sterker het geval.
Tot slot hadden we dit jaar een darrenbroedige veger. Een veger is een manier om een kunstzwerm te maken. Een kunstzwerm kan een imker willen maken om zo het zwermen te kunnen beheersen en dus geen bijen te verliezen, geen boze buren te krijgen en geen vleugeltjes te hoeven knippen. Dit is wel een vorm van manipulatie, maar 1 die het volk, zover mijn kennis reikt, niet verstoort of ondermijnt. Een koningin is darrenbroedig als ze alleen onbevruchte eitjes legt; dit zijn de eitjes waar de mannenbijtjes uit komen. De mannetjes zorgen voor de bevruchting van de koningin in de lucht, maar hebben nauwelijks meer een functie in het volk. Als er dus te weinig werkbijbroed is, zal het volk niet overleven. De werkbijtjes doen namelijk al het werk, waaronder schoonmaken, waken, voeden en foerageren. Mogelijk heeft de jonge koningin dus geen (goede) bruidsvlucht gehad als gevolg van een te lange periode slecht weer.
Een laatste deelverklaring waarom onze volken zo weinig honing hebben geproduceerd is dat we misschien een besmette kunstraat hebben gehad. Dan is de raat niet met zuiver bijenwas gemaakt, maar is er bijmenging met stearine en beetje parafine geweest. Deze was veroorzaakt sterfte bij het broed. 2016 zijn door de Nederlandse Bijenhouders Vereniging (NBV) voor t eerst broedproblemen toegeschreven aan kunstraat. We gaan voor komend jaar dan ook overwegen om alleen maar raten van de was van eigen of bij ons bekende volken te (laten) maken.
En nu maar duimen dat het een mooi bijenjaar wordt, met meer en gezondere lokale biodiversiteit, betere weersomstandigheden, lekkere honing voor bij en mens en in ieder geval 1 vrolijker bijenvolk op ons prachtige Kunstfort eiland. Keeping posted!
En ons mailen kan altijd. Dit e-mailadres wordt beveiligd tegen spambots. JavaScript dient ingeschakeld te zijn om het te bekijken.
* Foerageren betekent het op zoek gaan naar voedsel door dieren
** Dracht planten zijn alle planten met bloemen die stuifmeel, nectar of honingdauw produceren
- De eerste foto is van onze bijenstal (december 2017)
- De 2e foto is van imker Ben en maakt onderdeel uit van de portretserie Helden op de Stelling van fotograaf Geert Snoeijer
Projectruimte in ontwikkeling
De projectruimte van het ecologische kunstproject het Kunstfort Bijenmuseum begint steeds meer gestalte te krijgen.
Expo over imkerij - Ruches du Monde - in Drome Frankrijk
Als je in Zuid Frankrijk bent, check out bijzonder mooie, grappige en informatie-rijke expo Ruches du Monde over de (geschiedenis van de) imkerij wereldwijd. Het ligt om de hoek bij een prachtig Romaans kerkje, op zo'n 700 meter hoogte. Meer dan de moeite waard en de mensen die er werken weten heel veel van het vak. Alleen wel en français bien sûr!
